جزوه کاربردی فرق و مذاهب کلامی اسلامی

در علم کلام اعتقادات دینی به صورت تحلیلی و توصیفی مورد بحث قرار می­‌گیرد؛ ولی این تحلیل­ها و توصیف­‌ها دارای تاریخچه و فرقه‌­های­ خاصی است که علم کلام در بستر آنها شکل گرفته است. به علمی که به این تاریخچه و فرقه‌­ها می­‌پردازد علم فرق و مذاهب کلامی اسلام می­‌گویند.

روش علم فرق و مذاهب، نقلی و تاریخی سپس توصیفی است اما روش کلام عقلی و نقلی در استنباط عقاید اسلامی است. موضوع علم فرق، فرقه­‌های اعتقادی است اما موضوع کلام اعتقادات دینی است. غایت علم فرق معرفی مکاتب اعتقادی و غایت علم کلام استنباط عقاید دینی اسلامی است.

این جزوه کاربردی فرق و مذاهب کلامی اسلامی از جمله فرقه­‌های نخستین در صدر اسلام و تمامی فرقه‌­ها و انشعابات اهل تسنن و شیعه را بر پایه کتاب­‌هایی همچون کتاب «تاریخ فرق اسلامی» نوشته حسین صابری و کتاب «آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی» رضا برنجکار و چند کتاب دیگر تهیه و تدوین شده است. با خواندن این جزوه یک شَما و تصویر بسیار کلی از علم فرق و مذاهب اسلامی به دست می­‌آید و فرد را برای ورود به مباحث تخصصی‌­تر و کامل­‌تر آماده می­‌کند. همچنین این جزوه برای آزمون­های ارشد و دکتری رشته­‌های فلسفه و کلام و همچنین آزمون­های استخدامی مناسب است. به عبارت دیگر تمام نکات مهمی که فقط با خواندن و تسلط بر آنها می‌­توان بخش سوالاهای کلامی آزمون را پاسخ گفت در این جزوه بیان شده است. برای دسترسی به این جزوه از طریق آدرس وب سایت رسمی حمیدخسروانی اقدام کنید.

• بخشی از کتاب

 

وجه تسمیه

فرق و مذاهب

فِرَق یعنی گروه‌ها و مذاهب یعنی آرا و عقاید.

 ملل و نحل

 ملل یعنی دین و شریعت و نحله یعنی ادعا که در مورد همه فرق و مذاهب دینی و غیردینی سخن می‌­گویند.

 پسوند اسلامی

 یعنی آن فرقه­‌ها در فضای اسلام رشد یافته و آرای آنها غالباً با استناد به منابع اسلامی طرح شده است هرچند ممکن است در نحوه استناد و استنباط از متون دینی اشتباه و انحرافی رخ داده باشد.

نقطه شکل­‌گیری

 پس از رحلت پیامبر اختلافات کلامی، عقلی، اخلاقی و عملی (احکامی عبادی و غیر عبادی) پیش امد. اختلافات کلامی یا اعتقادی در مورد توحید و صفات حق یا اصول دین و فروع دین باعث فرقه‌­هایی چند شد:

1. مسئله امامت: باعث شکل‌گیری فرقه­‌های شیعه و سنی شد. اختلاف­ها بر سر جانشینی پیامبر باعث پیدایش شیعه و سنی شد. در حالی که علی (ع) و سلمان و مقداد درحال تشییع پیامبر بودند و خلافت را حق علی و اولاد او می­‌دانستند اما مهاجرین و انصار در محل سقیفه بنی ساعده جمع شدند و ابوبکر قریشی خلیفه شد. (سال یازدهم هجری قمری).
2. مسئله ایمان و کفر فاسق: باعث شکل­گیری فرقه­‌های خوارج و مرجئه شد. در سال ۳۶ و ۳۷ ه. ق. خوارج بر سر یک مسئله سیاسی یعنی بحث حکمیت در جنگ صفین برای توجیه گناه خود یعنی خروج بر علی (ع) ایشان را گناهکار دانستند زیرا به حکمیت مردم سر نهاده است. در اصل خودشان اول خواسته بودند. حالا قائل بودند علی (ع) به جای قبول حکمیت خدا (لا حکم الا لله) توبه نمی‌­کند پس او کافر است و خروج بر او واجب است. مرجئه خلافش را گفت که فاسق هنوز مومن است و معتزله رای وسط گرفت و اصطلاح منزله بین‌­المنزلتین را به کار بردند.

3. اختلاف در روش: عقل­‌گرایی و نص‌­گرایی در روش اهل کلام باعث شکل­‌گیری اهل حدیث، اشاعره و معتزله شد. همچنین معبد جهنی (قرن یکم) و غیلان دمشقی (قرن دوم) معتقد به آزادی مطلق انسان و نفی قضا و قدر بودند و در مقابل، جهم بن صفوان (قرن دوم) و استادش جعد بن درهم (قرن دوم) جبری شدند. بعدها قدریه در معتزله پیگیری شد و جبری در اهل حدیث و اشاعره.

فرق این علم با علم کلام

 در روش

روش فرقه و مذاهب، نقلی و تاریخی سپس توصیفی است اما روش کلام عقلی و نقلی در استنباط عقاید اسلامی است.

در موضوع

 موضوع علم فرق، فرقه­های اعتقادی است اما موضوع کلام اعتقادات دینی است.

در غایت

 غایت علم فرق معرفی مکاتب اعتقادی و غایت علم کلام استنباط عقاید دینی اسلامی است.

تهیه این جزوه

انتشار جزوه کاربردی کلام اسلامی

علم کلام اسلامی که درباره اصول اعتقادی و به عبارت دیگر گزاره­‌های صدق و کذب­‌بردار دین اسلام بحث می­‌کند دارای سیر تاریخی و تحول خاصی بوده است که داشتن یک تصویر و دید کلی نسبت به آن، دانشجو را برای ورود به مباحث جزئی­‌تر آن آماده می‌­کند.

این جزوه خلاصه کاربردی علم کلام اسلامی می­‌باشد. که بر پایه کتاب­‌هایی همچون کتاب «آموزش کلام اسلامی» نوشته محمد سعیدی مهر و کتاب «کلیات علوم اسلامی جلد دوم» شهید مطهری و چند کتاب دیگر تهیه و تدوین شده است. با خواندن این جزوه یک شَما و تصویر بسیار کلی از علم کلام اسلامی به دست می‌­آید و فرد را برای ورود به مباحث تخصصی‌­تر و کامل­تر آماده می­‌کند. همچنین این جزوه برای آزمون­‌های ارشد و دکتری رشته‌­های فلسفه و کلام و همچنین آزمون­های استخدامی مناسب است. به عبارت دیگر تمام نکات مهمی که فقط با خواندن و تسلط بر آنها می‌­توان بخش سوالاهای کلامی آزمون را پاسخ گفت در این جزوه 13 صفحه‌­ای بیان شده است. برای دسترسی به این جزوه از طریق آدرس وب سایت رسمی حمیدخسروانی اقدام کنید.

• بخشی از کتاب

مجموعه تعلیمات اسلامی (متون اسلام) شامل سه دسته است:

1. عقاید اسلامی: (علم کلام) علم اصول دین، علم توحید خداوند و صفات و افعال او.
2. اخلاق: چگونه بودن انسان از نظر صفات روحی.
3. احکام و مسائل مربوط به عمل‌­های عبادی و غیر عبادی

نکته 1: این سه علم همه آنچه در متون اسلامی (قرآن و روایات) است را توضیح می­‌دهد. و منظور علوم اسلامی مثل ادبیات، فلسفه، منطق و ... نیست.

نکته 2: عقاید با عقل انسان، اخلاق با خلق و خوی انسان و فقه با عمل انسان کار دارد.

آغاز علم کلام

 نیمه دوم قرن اول هجری پاره‌­ای مسائل کلامی مثل جبر و اختیار، عدل در درس حسن بصری شروع شد. اختیاری‌­هایی مثل معبد جهنی و غیلان دمشقی را قدری می­‌گفتند که بعدها معتزله راه آنها را ادامه دادند. جبری‌ها را جبری می­‌گفتند؛ که بعدها در اشاعره این کار دنبال شد.

 این سخن نظر مستشرقین است اما در واقع علم کلام که استدلالی و عقلانی باشد از قرآن و تفسیرهای حضرت پیامبر (ص) و خطبه­‌های حضرت علی (ع) شروع شد. پس سر رشته علم کلام عقلانی که خواجه نصیر می‌­گفت در واقع از خود قرآن شروع شد؛ قرآن می‌خواهد که انسان با اندیشه به ایمان برسد. اصول دین را باید با منطق و تفکر ایمان آورد. پیوستن اقوام و ملل مختلف و افکار و فرهنگ­ها و ادیان مختلف باعث شده که درگیری­های کلامی شکل بگیرد و کم کم از قرن دوم علم کلام شکل گرفت.

 اولین بحث در کلام اختیار و جبر بود که در ارتباط با خدا بحث قضا و قدر را به میان کشید. و در رابطه با انسان بحث جبر و اختیار را به میان کشید.  این خودش بحث عدل را به میان کشید که جبر را ظلم دانستند و اختیار را عدل می­‌دانستند. بحث عدل بحث حسن و قبح ذاتی افعال را به میان می‌آورد و این به نوبه خود بحث عقل و مستقلات عقلیه را به میان آورد و این بحث نیز بحث حکمت یعنی غایتمند بودن ذات و افعال خداوند را به میان می‌­کشید و کم کم بحث از چیستی توحید افعالی و صفاتی باز شد. 

جبر و اختیار و قضا و قدر =  عدل و ظلم = حسن و قبح ذاتی افعال = مستقلات عقلیه = حکمت خدا  = توحید ذاتی و صفاتی خدا.

تهیه این جزوه

 

انتشار جزوه کاربردی فلسفه علم به زبان ساده

 

دانلود جزوه فلسفه علم

• به طور خیلی خلاصه و در یک جمله می‌­توان در تعریف فلسفه علم گفت که فلسفه علم، مطالعه روش­‌های علوم است. یا روش‌­شناسی علم. یا منطق علم (و نه علم منطق). فلسفه علم به عنوان مطالعه فلسفی مفروضات، مبانی، ماهیت و پیامدهای علم تعریف می­‌شود. در فلسفه علم مفاهیم اصلی مشترک علم تجربی بررسی و روشن می‌­شوند. مفاهیمی مانند تبیین (explanation)، تأیید (confirmation)، پیش‌بینی (prediction)، نظام‌مندی (systematization)... و ارتباط همه این مفاهیم با ساختار نظریه علمی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند. تاریخ و فلسفه علم، رشته‌­ای است که به خود نظام علم می‌پردازد. ساختار علم، اجزاء، تکنیک‌­ها، مفروضات، محدودیت‌­ها و ... را بررسی می­‌کند. تاریخ و فلسفه علم یک رشته دانشگاهی است که فلسفه علم و تاریخ علم را در بر می­‌گیرد.

این جزوه که در حدود 17 صفحه تنظیم شده است خلاصه کاربردی کتاب‌­های «فلسفه علم در قرن بیستم نوشته دانالد گلیس ترجمه دکتر حسین میانداری» و چند کتاب دیگر همچون «مقدمه‌ای بر فلسفه علم (مبانی فلسفی فیزیک) رودلف کارناپ» است که حاصل نکته‌­برداری­ها و خلاصه‌­های نویسنده است. با خواندن این جزوه یک شَما و تصویر بسیار کلی از فلسفه علم به دست می‌­آید و فرد را برای ورود به مباحث تخصصی‌­تر و کامل­‌تر فلسفه علم آماده می­‌کند. برای دسترسی به این جزوه از طریق آدرس وب سایت رسمی حمیدخسروانی https://hamidkhosravani.ir/ اقدام کنید.

فهرست

مقدمه

فصل اول

فلسفه علم چیست؟

توضیح ترکیبات این اصطلاح

فلسفه چیست؟

علم چیست؟

فلسفه علم چیست؟

دلیل نیاز به فلسفه علم

فصل دوم

علم و شبه علم

شبه علم

وجوه تمایز علم از شبه علم

فصل سوم

روش علم

استقراء 

مسئله: آیا علم بر پایه ی استقراء است؟

پاسخ دانشمندان به هیوم

نقد دیدگاه استقراء در مقام توجیه

فصل چهارم

روش ابطال­گرایی

مقدمه

عناصر ابطال­‌گرایی

نقدها بر ابطال‌­گرایی

فصل پنجم

روش انقلاب‌­های علمی توماس کوهن

مقدمه

ساختار انقلاب‌­های علمی

مراحل تغییر نظریه­های علمی در تاریخ علم

قیاس‌­ناپذیری پارادایم‌­ها

میراث توماس کوهن

 بخشی از فصل اول

فلسفه چیست؟

پاسخ به این سوال خود بحثی فلسفی است. قبل از فهمیدن شنا باید در آب افتاد یعنی شنا را با شنا فهمید؛ پس فلسفه را باید با فلسفه ورزیدن و درگیر شدن با آن فهمید. به ازای هر پاسخی به این سوال یک مکتب فلسفی وجود دارد. تعریف یونانی فلسفه همان تعریف معروف «وجود به ما هو وجود» است که مشترکات متافیزیکی موجودات را بررسی می­‌کند. این تعربف برای فلسفه علم زیاد کارآمد نیست. زیرا بیشتر تعریف مابعدطبیعی است. فلسفه موضوع واحدی ندارد. حتی روش واحدی هم ندارد.

تعریف موقتی: پرسش­‌هایی که انسان با آن روبرو است بطور کلی به دو دسته تقسیم می‌­شوند:

پرسش‌­های بسته: مثلا آیا در کرات دیگر حیات وجود دارد؟ ویژگی اینگونه سوال‌ها این است که فعلا نمی‌دانیم پاسخ را اما روش‌ها برای رسیدن به پاسخ مورد اجماع است.

پرسش­‌های باز: اصلا خود حیات چیست؟ بین فیلسوفان زیست­‌شناسی اختلاف وجود دارد. یا آیا عدد در جهان خارج از ذهن وجود دارد؟ بین فیلسوفان ریاضی اختلاف وجود دارد. از کجا شروع کنیم؟ با چه روشی شروع کنیم؟ چه فرضیاتی را قبول کنیم؟ اختلاف وجود دارد.

حالا پرسش باز تعریف فلسفه است. حتی تعریف وجود نیز پرسش باز پیرامون فلسفه متافیزیک است که نمی‌­دانیم برای جواب از کجا آغاز کنیم؟ فلسفه رشته‌­ای با سوالات چندین هزارساله و پاسخ­‌های متناسب با مکتب فلسفی فیلسوف و سایر اطلاعاتی که ما از جهان به دست آورده‌­ایم. مثلا آیا اراده آزاد «اختیار» وجود دارد؟

علم چیست؟

باز این یک پرسش باز فلسفی است. یکی از پرسش‌­های فلسفه علم است که علم چیست؟ اختلاف در تعریف آن وجود دارد.

تعریف موقتی: نهادی اجتماعی است که در پی کشف حقیقت درباره جهان خارج یا ساخت نظریه‌­هایی به لحاظ تجربی و عملی و کارامد است.

صنف عالمان دانشگاهی در پی دو هدف هستند:

1. پرده‌­برداری از اسرار جهان
2. ساختن نظریه‌­هایی که از نظر تجربی و پیش بینی رویدادها به لحاظ ساخت ابزار کارامد باشد.

نکته: فیلسوفان علم بر سر اینکه هدف علم کشف حقیقت است یا تولید نظریه­‌های کارامد اختلاف نظر دارند. طرفداران مورد اول را رئالیست­ می‌­گویند و مورد دوم را ابزارگرا می­‌گویند.

فلسفه علم چیست؟

کندوکاو فلسفی درباره مبانی و نتایج علوم تجربی.

تعریف به مثال: یکی از اصلی‌­ترین سوالات فلسفه علم این است که ماهیت علم تجربی چیست؟ سه پاسخ به طور کلی وجود دارد:

1. پاسخ تجربه‌­گراها: تنها و تنها مفاهیمی جواز به کارگیری در علم را دارند که مستقیم یا غیر مستقیم با تجربه در ارتباط باشند. (ماجرای جان اسنو و شیوع وبا در قرن نوزدهم که فرض گرفت میکروب‌­های آب در لندن باعث بیماری شد و این تایید تجربی نیز شد).
2. عقل­‌گراها: موفقیت علم در گرو استفاده از اصول بدیهی و به کار بستن آن‌هاست. تجربه تنها منبع نیست. امری متغیر و وابسته به فرد است. در حالی که معرفت‌، مستقل از فرد، زمان و مکان است و ضرورت منطقی دارد. مثل علوم ریاضی و عقلی. مدافعان آن دکارت و فیزیک عقلی است. اما علومی داریم که ریاضیاتی نیستند مثل زیست‌­شناسی که برای توضیح گونه­‌های انواع زیستی مدل تجربی ارائه می‌­دهند و مثل هندسه اقلیدوسی اصول موضوعه ندارد که هرچقدر بالا می‌­رود نتایج علمی از قواعد منطقی استنتاج شوند.
3. جمع‌­گراها: ملاک علمی بون توافق و اجماع جامعه علمی است. نقد: ما به دنبال دلیل توافق می­‌گردیم نه خود توافق.