تفاوت مثال نقض و آزمایش ذهنی

یکی از بازدیدکنندگان وبلاگ سوال خوبی درباره تفاوت آزمایش فکری و مثال نقض پرسیده بودند که لازم دیدم آن را برای مشاهده و استفاده شما عزیزان در اینجا نیز منتشر کنم.

سلام ممنون میشم اگه بگید تفاوت مثال نقض و آزمایش ذهنی چیست؟ اصلا شباهتی دارن یا کاملا دو چیز متفاوت هستند؟

ببینید بنده سعی میکنم با توضیح ساده و روان، آزمایش ذهنی را برای شما توضیح دهم و فرق آن با مثال نقض را بیان کنم آنگاه شما خود به خود پی به نسبت این دو عبارت می برید.

آزمایش فکری یا ذهنی (thought experiments) یک روش در علوم تجربی طبیعی و علوم تجربی انسانی و در کل در همه علوم است. غالبا و در اکثر اوقات این روش به صورت یک داستان خیلی کوتاه بیان میشود و گوینده با طرح این داستان قصد دارد که یک مدعای فلسفی یا دلایل فلسفی را بی اعتبار و اشتباه جلوه دهد و یا خیر بلکه آن را قوی تر نشان دهد. به طور مثال (مثال خیلی سطحی و پیش پا افتاده از بنده است) شما به من می گویید که «هرکسی در هوای طوفانی و برف و بوران از جاده  زاغه ی شهر خرم آباد، در بهمن ماه رد شود حتما یا دچار سقوط در دره می شود و یا سنگلاخ از کوه ریزش میکند و بر روی خودروی او میریزد و جان او و سرنشینان در خطر می افتد.» سپس برای اینکه من ثابت کنم که سخن شما اشتباه است یک خاطره داستان از سال سفر خودم در بهمن ماه که از جاده زاغه رد شدده ام را برایتان تعریف میکنم و میگویم «اتفاقا من پارسال به همراه دوستم حتی با سرعت غیر مجاز از جاده زاغه خرم اباد رد می شدیم، برف هم به شدت میبارید و ما زنجیر چرخ هم نبسته بودیم حتی ده ها ماشین دیگر هم مشاهده کردیم که وضعشان مثل ما بود اما اصلا دچار سقوط از دره نشدیم و سنگلاخ هم از کوه نیامد.» بنده با این داستان سعی میکنم که سخن شما را ابطال کنم. اما در نظر داشته باشید که آزمایش فکری برخلاف مثال نقض یک داستان است حالا واقعی یا خیالی در حالی که مثال نقض لزوما داستان نیست بلکه فقط یک مثال است حتی در قالب یک جمله. هم چنین آزمایش فکری معمولا قدرت یک مقدمه استدلال را دارد نه یک استدلال کامل در حالی که مثال نقض قدرت یک استدلال کامل را دارد و شما با ذکر یک مثال نقض میتوانید ادعای طرف مقابل را باطل کنید. در مثال نقض همانگونه که از نامش پیداست ما برای رد و بطلان یک ادعا استفاده میکنیم اما در آزمایش فکری لزوما به این معنا نیست بلکه ممکن است برای تایید یک ادعا یا تئوری علمی از این روش یا داستان سرایی استفاده شود. 

                                                                          

یکی دیگر از ویژگی های آزمایش فکری این است که  داستان‌گویی باعث می‌شود تا درک برخی استدلالات پیچیده برای کسانی که فلسفه نخوانده‌اند میسر شود. در حالی که این ویژگی در مثال نقض نیست. در نهایت به نظر می رسد شباهت هایی بین مثالل نقض و آزمایش فکری وجود دارد اما باعث نمیشود که آن دو  را یکی دانست.

 

 

توضیح و مثال از حمید خسروانی