جزوه کاربردی فرق و مذاهب کلامی اسلامی
در علم کلام اعتقادات دینی به صورت تحلیلی و توصیفی مورد بحث قرار می‌گیرد؛ ولی این تحلیلها و توصیف‌ها دارای تاریخچه و فرقههای خاصی است که علم کلام در بستر آنها شکل گرفته است. به علمی که به این تاریخچه و فرقه‌ها می‌پردازد علم فرق و مذاهب کلامی اسلام می‌گویند.
روش علم فرق و مذاهب، نقلی و تاریخی سپس توصیفی است اما روش کلام عقلی و نقلی در استنباط عقاید اسلامی است. موضوع علم فرق، فرقههای اعتقادی است اما موضوع کلام اعتقادات دینی است. غایت علم فرق معرفی مکاتب اعتقادی و غایت علم کلام استنباط عقاید دینی اسلامی است.
این جزوه کاربردی فرق و مذاهب کلامی اسلامی از جمله فرقههای نخستین در صدر اسلام و تمامی فرقه‌ها و انشعابات اهل تسنن و شیعه را بر پایه کتاب‌هایی همچون کتاب «تاریخ فرق اسلامی» نوشته حسین صابری و کتاب «آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی» رضا برنجکار و چند کتاب دیگر تهیه و تدوین شده است. با خواندن این جزوه یک شَما و تصویر بسیار کلی از علم فرق و مذاهب اسلامی به دست می‌آید و فرد را برای ورود به مباحث تخصصی‌تر و کامل‌تر آماده می‌کند. همچنین این جزوه برای آزمونهای ارشد و دکتری رشته‌های فلسفه و کلام و همچنین آزمونهای استخدامی مناسب است. به عبارت دیگر تمام نکات مهمی که فقط با خواندن و تسلط بر آنها می‌توان بخش سوالاهای کلامی آزمون را پاسخ گفت در این جزوه بیان شده است. برای دسترسی به این جزوه از طریق آدرس وب سایت رسمی حمیدخسروانی اقدام کنید.
- بخشی از کتاب
وجه تسمیه
فرق و مذاهب
فِرَق یعنی گروه‌ها و مذاهب یعنی آرا و عقاید.
ملل و نحل
ملل یعنی دین و شریعت و نحله یعنی ادعا که در مورد همه فرق و مذاهب دینی و غیردینی سخن می‌گویند.
پسوند اسلامی
یعنی آن فرقه‌ها در فضای اسلام رشد یافته و آرای آنها غالباً با استناد به منابع اسلامی طرح شده است هرچند ممکن است در نحوه استناد و استنباط از متون دینی اشتباه و انحرافی رخ داده باشد.
نقطه شکلگیری
پس از رحلت پیامبر اختلافات کلامی، عقلی، اخلاقی و عملی (احکامی عبادی و غیر عبادی) پیش امد. اختلافات کلامی یا اعتقادی در مورد توحید و صفات حق یا اصول دین و فروع دین باعث فرقه‌هایی چند شد:
- مسئله امامت: باعث شکلگیری فرقههای شیعه و سنی شد. اختلافها بر سر جانشینی پیامبر باعث پیدایش شیعه و سنی شد. در حالی که علی (ع) و سلمان و مقداد درحال تشییع پیامبر بودند و خلافت را حق علی و اولاد او می‌دانستند اما مهاجرین و انصار در محل سقیفه بنی ساعده جمع شدند و ابوبکر قریشی خلیفه شد. (سال یازدهم هجری قمری).
- مسئله ایمان و کفر فاسق: باعث شکلگیری فرقههای خوارج و مرجئه شد. در سال ۳۶ و ۳۷ ه. ق. خوارج بر سر یک مسئله سیاسی یعنی بحث حکمیت در جنگ صفین برای توجیه گناه خود یعنی خروج بر علی (ع) ایشان را گناهکار دانستند زیرا به حکمیت مردم سر نهاده است. در اصل خودشان اول خواسته بودند. حالا قائل بودند علی (ع) به جای قبول حکمیت خدا (لا حکم الا لله) توبه نمی‌کند پس او کافر است و خروج بر او واجب است. مرجئه خلافش را گفت که فاسق هنوز مومن است و معتزله رای وسط گرفت و اصطلاح منزله بین‌المنزلتین را به کار بردند.
- اختلاف در روش: عقل‌گرایی و نص‌گرایی در روش اهل کلام باعث شکلگیری اهل حدیث، اشاعره و معتزله شد. همچنین معبد جهنی (قرن یکم) و غیلان دمشقی (قرن دوم) معتقد به آزادی مطلق انسان و نفی قضا و قدر بودند و در مقابل، جهم بن صفوان (قرن دوم) و استادش جعد بن درهم (قرن دوم) جبری شدند. بعدها قدریه در معتزله پیگیری شد و جبری در اهل حدیث و اشاعره.
فرق این علم با علم کلام
در روش
روش فرقه و مذاهب، نقلی و تاریخی سپس توصیفی است اما روش کلام عقلی و نقلی در استنباط عقاید اسلامی است.
در موضوع
موضوع علم فرق، فرقههای اعتقادی است اما موضوع کلام اعتقادات دینی است.
در غایت
غایت علم فرق معرفی مکاتب اعتقادی و غایت علم کلام استنباط عقاید دینی اسلامی است.
